Rytuały przejścia w różnych kulturach — jak ludzie z całego świata żegnają zmarłych?

Pogodzenie się ze śmiercią bliskiej osoby zawsze jest trudne, dlatego ludzie od wieków tworzą różne rytuały pogrzebowe i tradycje mające na celu pomóc im pożegnać zmarłych. Podczas gdy w jednych krajach na grobach zapala się znicze i odmawia modlitwy, w innych na cmentarzu się spożywa posiłki z wiarą, że tuż obok są ci, którzy już odeszli. Pochówki także są bardzo różne. W wielu miejscach na świecie polegają one na zakopaniu w ziemi trumny lub urny, ale są też takie państwa, gdzie ciała wystawia się na pożarcie ptakom i uznaje się to za akt miłosierdzia. Jeszcze gdzieś indziej trumny od ponad dwóch tysiącleci zawiesza się na zboczu klifu albo rokrocznie dokonuje się ekshumacji nieboszczyka, by przebrać go w świeże ubranie. Wiele rytuałów przejścia może wydawać Ci się szokujących, jednak pamiętaj, że najczęściej wystarczy nieco zagłębić się w kulturę danego narodu, by zrozumieć te na pozór dziwaczne praktyki. Gdzie można zobaczyć egzotyczne tradycje pogrzebowe?

Zwyczaje pogrzebowe z filipińskiej wyspy Luzon, zdecydowanie odbiegają od tych znanych Ci z Europy. W wysokich Kordylierach znajduje się prowincja Sagada, którą zamieszkuje rdzenny naród Igorot. Ludzie ci od tysięcy lat w bardzo charakterystyczny sposób chowają swoich zmarłych. Poniekąd całość ceremonii ma swój początek jeszcze przed nastąpieniem śmierci, ponieważ zgodnie z tradycją osoby w podeszłym wieku mają same wyrzeźbić trumnę dla siebie. W sytuacjach, gdy nie są w stanie tego zrobić na przykład z powodu problemów zdrowotnych, obowiązek ten spada na najbliższą rodzinę. Ciała zmarłych są wkładane do trumien, ale nie grzebie się ich w ziemi. Zamiast tego zawiesza się je na zboczu klifu. Obecnie najstarsze trumny sięgają swoją historią do początków ubiegłego stulecia. Kiedy te osobliwe nagrobki zupełnie pochłonie czas, po prostu spadają z wysokości i ślad po nich znika.

Uzasadnienie tego obrzędu jest bardziej racjonalne, niż mogłoby Ci się wydawać. Po pierwsze wynika to z braku wystarczającej przestrzeni, by móc urządzić tam konwencjonalne cmentarze. Po drugie to kwestia lokalnych wierzeń, według których dusze zmarłych mają łatwiejszą drogę do zaświatów, gdy znajdują się w powietrzu. Pamiętaj, że wiszące trumny na Filipinach nie są atrakcją turystyczną. Oczywiście możesz zwiedzać to miejsce pochówku, ale okazując należny mu szacunek. Nie przechodź pod trumnami i nie dotykaj ich, a najlepiej przyglądaj się im z odległości przez lornetkę.

Rytuały pożegnania w tradycyjnych kulturach w Azji z europejskiego punktu widzenia mogą wydawać się bardzo osobliwe. Podniebny pogrzeb w Tybecie, nazywany także niebiańskim lub powietrznym, często określany jest jako brutalny, a niekiedy wzbudza wręcz niesmak i zgorszenie. Ceremonia ta polega na pozostawieniu ciała nieboszczyka na otwartym terenie wysoko w górach, aby tam zostało ono rozszarpane przez ptaki. Zanim jednak to nastąpi, zwłoki są owijane w białe płótno, które przez kilka dni zostają w domu, gdzie zaprasza się mnichów i lamów, aby omówili Tybetańską Księgę Umarłych i w ten sposób pomogli umarłemu przejść do stanu pośredniego między śmiercią a kolejną inkarnacją.

Samo wydanie ciała na pożarcie ptactwu stanie się dla Ciebie mniej makabryczne, gdy zrozumiesz, co stoi u podstaw tej praktyki. Tybetańczycy są przekonani, że stanowi to akt miłosierdzia, ponieważ w świetle nauk buddyzmu im szybciej zwłoki zmarłego znikną z powierzchni ziemi, tym szybciej będzie się on mógł ponownie odrodzić. Dla Tybetańczyków ciało jest jedynie tymczasowym miejscem, gdzie znajduje się intelekt, a oni sami nie dają wiary zmartwychwstaniu i istnieniu duszy. Z ich perspektywy zniszczenie ciała, czyli zewnętrznej powłoki, to naturalny proces przenoszący nieboszczyka w stan bardo i sprawiający, że nie będzie musiał on długo oczekiwać na następne wcielenie. Niemniej, sam widok takiego pochówku jest trudny i warto głęboko przemyśleć, czy jest się na niego gotowym.

Z pewnością słyszałaś o meksykańskich obchodach Święta Zmarłych, które mają miejsce w listopadzie. W przeciwieństwie do tradycji związanych z dniem Wszystkich Świętych, które są pełne zadumy i niekiedy smutku, Meksykanie w tym czasie urządzają rodzinną fiestę. Warto wiedzieć, że w ich kulturze temat śmierci jest znacznie bardziej oswojony niż na przykład w Europie. Nie unika się rozmów na ten temat, a umieranie postrzegane jest jako normalna i naturalna część życia. Proces żałoby u mieszkańców Meksyku to mieszanka żalu i radości, ponieważ z jednej strony wymaga to zmierzenia się ze świadomością, że dany bliski zniknął z ich otoczenia, z drugiej zaś wierzą, że w Dniu Zmarłych ponownie zejdzie on na Ziemię, aby wspólnie z żyjącymi pić i ucztować. W tym czasie głośno i radośnie witani są ludzie, za którymi tęsknią żyjący, ponieważ ich obecność zdecydowanie jest powodem do uśmiechu.

Warto wiedzieć, że Die de los Muertos to święto z tradycji Azteków kultywowane od przeszło trzech tysięcy lat. Dawniej obchodzono je na początku miesiąca Tlaxochimaco, czyli w sierpniu. Jednak hiszpańscy kolonizatorzy podjęli próbę dostosowania go do rzeczywistości chrześcijańskiej i właśnie w ten oto sposób do dziś obchodzi się je w listopadzie. Ciekawostką jest natomiast to, że wiele osób kojarzy Dia de los Muertos z Paradą Śmierci, kiedy to po ulicach przechodzą ludzie przebrani za truposzy i straszydła tańcząc w rytm muzyki. Wbrew pozorom nie jest to stary zwyczaj, ponieważ wypromował go… James Bond w filmie „Spectre” z 2015 roku!

Pogrzebowe zwyczaje na świecie to fascynujący temat, ale warto mieć świadomość, że są one elementem kultury i tradycji, a nie atrakcjami turystycznymi. Odwiedzając miejsca, gdzie można zobaczyć egzotyczne tradycje pogrzebowe, pamiętaj o szacunku wobec uczestniczących w nich ludzi i ich przekonań. Nie postrzegaj tych praktyk jako sensacji lub makabreski, postaraj się zrozumieć, co stoi u podstaw obserwowanego przez Ciebie zwyczaju. To, co Tobie wydaje się nietypowym rozwiązaniem, dla innych jest zupełnie normalne. Działa to także w drugą stronę, ponieważ z pewnością istnieją na świecie osoby, które byłyby zaskoczone, że jeszcze do niedawna w Polsce po śmierci domownika zasłaniało się lustra, zapalało świece i… wywracało świńskie koryta.